Η Φωτεινή Δάρρα στο DNA of Arts!!!!
Συνέντευξη στον Αλέξανδρο Τσομπανόπουλο.
"τα είπαν ...όλα!"Ίσως ένα από τα ωραιότερα προγράμματα του χειμώνα στη Θεσσαλονίκη, αυτό που μας παρουσίασαν στο Stage ο Γιάννης Πάριος και η Φωτεινή Δάρρα. Δυο υπέροχες φωνές, ένα μοναδικό μουσικό ταξίδι, όμορφες μελωδίες που όλοι αγαπήσαμε. Λίγες ώρες πριν την τελευταία τους παράσταση, έιχα την τύχη να συναντήσω τη Φωτεινή. Συνάντηση η οποία κατέληξε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, γνωρίζοντας πέρα από την υπέροχη φωνή, και έναν άνθρωπο με σπάνια ποιότητα και ήθος. Έναν πραγματικό καλλιτέχνη. Την ευχαριστώ πολύ! Απολαύστε την!
- " Αυτά που γίνονται στη ζωή σου, είναι αυτά που πραγματικά θέλεις να κάνεις. Εκτός αν η μοίρα στα ανατρέψει με έναν πολύ δυσάρεστο τρόπο όπως συμβαίνει σε πολλούς ανθρώπους. Ή ακόμα και με έναν ευχάριστο, όπως ένα λαχείο. Αλλά κανείς δε μπορεί να πιστεύει και να ελπίζει στα λαχεία. Ούτε μπορεί κάθε μέρα να φοβάται την πιθανότητα ενός δυσάρεστου, αναπάντεχου γεγονότος. Μιλάω για αυτά που αποφασίζεις στη ζωή σου που είναι αυτά που τελικά θέλεις να κάνεις. Εκεί καταλήγεις.", Φωτεινή Δάρρα.
- Την τύχη μας την καθορίζουμε και εμείς οι ίδιοι όμως;
- Και εμείς αλλά και πολλοί παράγοντες γύρω μας. Κατ’ αρχήν, η τύχη μας είναι και μόνο το πού γεννιόμαστε. Το γεγονός ότι εμείς γεννηθήκαμε στην Ελλάδα και όχι στην Αφρική, είναι μια άλλη τύχη. Θα μπορούσαμε βέβαια να είχαμε γεννηθεί και στο Λιχτενστάιν που είναι ένα κρατίδιο, φορολογικός παράδεισος και είναι πάμπλουτοι. Από την αρχή, ο τόπος που γεννιέσαι, η οικογένεια μέσα στην οποία μεγαλώνεις, το περιβάλλον σου όταν είσαι παιδί, το περιβάλλον σου όταν προχωράς στη ζωή σου, όλα σε καθορίζουν. Όλα είναι μια τύχη. Αλλά από ένα σημείο και μετά που αρχίζουμε και ωριμάζουμε και μπορούμε να επιλέγουμε, καθορίζουμε και εμείς, αν όχι μόνο εμείς, την τύχη μας. Και έτσι πρέπει να κάνουμε, να παίρνουμε τη ζωή στα χέρια μας και να προσπαθούμε να αλλάξουμε την όποια κακή τύχη μπορεί να μας συμβεί, αλλά και να ενισχύσουμε την όποια καλή τύχη μπορεί να μας έρθει.
- Πόσο θεωρείτε ότι επηρέασε τις μετέπειτα επιλογές σας, το γεγονός ότι γεννηθήκατε στη Ζάκυνθο, αλλά και τα χρόνια που ζήσατε στη Λιβύη;
- Πολύ! Κατ’ αρχήν, με έκανε να έχω δύο πολύ διαφορετικές κουλτούρες, την ανατολίτικη και τη δυτική, πολύ έντονα και τις δύο, ως άνθρωπος. Η δυτική κουλτούρα από τη Ζάκυνθο. Εντελώς δυτική μουσική και κουλτούρα. Και μόνο το γεγονός ότι δε γνώρισαν Τουρκοκρατία, αλλά Ενετοκρατία, τους καθόρισε με έναν διαφορετικό τρόπο. Από την άλλη η Λιβύη, με πολύ ανατολή. Ανατολίτικα ακούσματα, από τα γύρω σπίτια. Στο δικό μας σπίτι, επειδή ζούσαμε σε γκέτο, με Ιταλούς, Αμερικάνους, λόγω της δουλειάς του πατέρα μου, που ήταν εργοδηγός, δεν είχαμε τέτοια ακούσματα. Αλλά γύρω μας, και μόνο να ακούς το μουεζίνη κάθε μέρα, αυτό καθορίζει και τα μουσικά σου ακούσματα και όλη σου τη ζωή. Το πώς βλέπεις τα πράγματα στη ζωή. Και νομίζω ότι οι Έλληνες, επειδή εδώ είναι η απαρχή του πολιτισμού και του Δυτικού και του Ανατολίτικου, από την Αρχαία Ελλάδα ξεκινούν όλα, είναι ό, τι καλύτερο να έχεις και την Ανατολή και τη Δύση στο μυαλό σου. Αυτός είναι ακριβώς ο συνδυασμός που καταλήγει στην ελληνική μουσική. Έτσι νομίζω.
- Είχατε κάποια πρότυπα όταν ξεκινούσατε;
- Κατά καιρούς πέρασαν και ακόμα έχω συγκεκριμένους ανθρώπους στο μυαλό μου. Τώρα είναι κυρίως οι άνθρωποι τους οποίους γνώρισα. Που βρέθηκαν στην αρχή της πορείας μου δίπλα μου και ήταν πάρα πολύ σπουδαίοι. Ας πούμε, τώρα μου έρχεται στο μυαλό η Βίκυ Μοσχολιού, της οποίας λέω τραγούδια στο Stage. Η Τζένη Βάνου. Άνθρωποι που πραγματικά αποτέλεσαν ογκόλιθους στην ελληνική μουσική. Είναι αξεπέραστες φωνές, γιατί δημιούργησαν είδη. Σε εποχές που γράφονταν πολύ ωραία τραγούδια, και που ο κόσμος άκουγε πολύ ωραία τραγούδια, γιατί και αυτό παίζει ρόλο. Ήθελε να ακούει ωραία τραγούδια. Η Μαρία Φαραντούρη. Αλλά και άνθρωποι με τους οποίους είχα την τύχη να συνεργαστώ. Ο Θεοδωράκης με τον οποίο συνεργάζομαι τώρα. Δεν είναι πρότυπο ο Θεοδωράκης για ένα νέο μουσικό; Ο Πλέσσας, ο Μαμαγκάκης με τον οποίο συνεργάστηκα στα πρώτα μου βήματα και φυσικά ο Δημήτρης Παπαδημητρίου που μου έδωσε τα περισσότερα τραγούδια στην πορεία μου. Οι εμβληματικές αντρικές φωνές του ελληνικού τραγουδιού, όπως ο Μπιθικώτσης και ο Καζαντζίδης που είναι για όλους τους τραγουδιστές πρότυπα. Όχι με την έννοια ότι θα τους μιμηθείς ή θα τραγουδήσεις το ίδιο είδος, αλλά και μόνο το ήθος τους, αποτελεί πρότυπο. Εγώ θα σταθώ και σε ανθρώπους που δε δημιούργησαν μόνο στενά μουσικά, αλλά και στην πλευρά των στίχων, της ποίησης. Όλοι οι ποιητές μας είναι ένα πρότυπο. Όχι να τους μιμηθείς, αλλά να τους τραγουδήσεις. Ακόμα και σήμερα, έχω στο μυαλό μου ανθρώπους και μεγάλα πρότυπα και σε δύσκολες στιγμές, όπως αυτές που περνάμε, θυμάμαι φράσεις που έχω ακούσει από τέτοιους ανθρώπους. Και αυτές οι φράσεις με επαναφέρουν στην πραγματικότητα που εγώ θέλω να ζω. Αυτή είναι η δική μου αλήθεια, που προβάλλω μέσα από την τέχνη μου και μέσα από τη ζωή μου.
- Τι εμπειρίες αποκομίσατε από τη φετινή σας σκηνική συνύπαρξη με τον Γιάννη Πάριο;
- Πολύ μεγάλη εμπειρία. Ο Γιάννης Πάριος, είναι ένας τραγουδιστής πολύ σπουδαίος. Είναι μια φωνή που θυμάμαι ότι ακουγόταν πάρα πολύ στο σπίτι μου και όχι μόνο φυσικά. Τραγούδια που τα έχω συνδέσει και με την παιδική μου ηλικία και με την σχέση μου με τον πατέρα μου. Όπως το « Πιο καλή η μοναξιά» που το λέγαμε μαζί. Τραγούδια με τα οποία μεγάλωσαν γενιές. Αλλά και η φωνή του ζεστή, σπουδαία. Από τις λίγες που περάσανε. Πάνω στη σκηνή ένας μαέστρος. Πολύ έξυπνος σκηνικά. Ξέρει τη σκηνή σαν το σπίτι του. Την φέρνει ανάποδα. Ξέρει να παίζει επίσης με τον κόσμο και μ’ αρέσει πολύ αυτό. Κι εγώ είμαι αυτής της λογικής, ότι πρέπει να παίζεις με τον κόσμο. Σε αυτό που ούτως ή άλλως ήθελα να κάνω, ήρθε ο Γιάννης Πάριος και μου πρόσθεσε την εμπειρία των 40 και πλέον χρόνων που είναι στο τραγούδι. Μεγάλη τύχη να βρεθείς σκηνικά για μακρύ χρονικό διάστημα με έναν τέτοιο άνθρωπο που έχει αυτή την εμπειρία και μπορεί να σου τη μεταδώσει.
- Θα ήθελα να μου πείτε, πώς ένιωσε ένας νέος άνθρωπος σαν εσάς, όταν ήρθε η πρόταση συνεργασίας από τον Μίκη Θεοδωράκη.
- Κατ’ αρχήν, όταν με κάλεσε ο Μίκης Θεοδωράκης στο σπίτι του, δεν ήξερα το λόγο. Πήγα φυσικά με φοβερό ενθουσιασμό και φόβο. Τον ήξερα, είχα τραγουδήσει αρκετές φορές και με την ορχήστρα του και με αυτόν παρόντα, αλλά γιατί ξαφνικά ο Μίκης Θεοδωράκης σηκώνει το τηλέφωνο και με καλεί στο σπίτι του; Ήταν ένα απόγευμα κοντά στις 17 Νοέμβρη, γιατί θυμάμαι ότι το δεύτερο ραντεβού μας, όπου θα μιλούσαμε για το τι δικό του θα τραγουδούσα, ήταν 17 Νοέμβρη, προς μεγάλη του χαρά. Λέει « Α, πολύ ωραία μέρα για να συναντηθούμε!» . Καθίσαμε λοιπόν μαζί και αρχίσαμε να μιλάμε για διάφορα. Ο Μίκης Θεοδωράκης, είναι ένας χείμαρρος. Μιλάμε για έναν άνθρωπο με απίστευτη εμπειρία, που έχει ζήσει όλον το προηγούμενο αιώνα και φτάνει ως σήμερα. Να τον έχει ο Θεός καλά! Μετά από αρκετή ώρα που μου έλεγε πράγματα από την πορεία και τη ζωή του και με ρωτούσε για μένα, ξαφνικά λέει: « Λοιπόν, τι θα τραγουδήσεις δικό μου;» Εκείνη την ώρα πραγματικά ένιωσα να αναποδογυρίζει ο κόσμος. Είναι φοβερό να σε ρωτάει ο Θεοδωράκης τι δικό του θέλεις να τραγουδήσεις. Και του λέω « Τι να σας απαντήσω; Κατ’ αρχήν σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Τι να σας πω; Ότι θέλω αυτό ή εκείνο; Έχετε ένα έργο αστείρευτο» Δάκρυσα, έβαλα τα κλάματα. Τι να πει ένας τραγουδιστής δικό του και τι να αφήσει; Γιατί λέγοντας κάτι, αφήνει απ΄ έξω όλα τα άλλα που είναι αριστουργήματα. Του λέω « Δε μπορώ να σας απαντήσω.» Μου λέει: « Θα σκεφτείς και μεθαύριο θα έρθεις να μου πεις.» Πετάγεται η γραμματέας του: « Μα , μεθαύριο, είναι 17 Νοέμβρη!» « Τόσο το καλύτερο». Πέρασα ένα μαύρο τετραήμερο μέχρι να πάω. Να ψάχνω το έργο του και να σκέφτομαι τι να του πω; Και πάω έχοντας μαζέψει μια σειρά από τραγούδια έχοντας σκοπό να του πω ότι αυτά θα μπορούσα να τα ξαναπώ. Με το που μπαίνω, χωρίς να μεσολαβήσει τίποτα μου λέει « Τι σκέφτηκες;» Του είπα αυτά που είχα μαζέψει και μου λέει: « Λοιπόν, εγώ σκέφτηκα να πεις τον Επιβάτη και το Ραντάρ.» Εκεί έρχεται η δεύτερη έκπληξή μου γιατί δε μου λέει έναν αλλά δύο δίσκους. Του λέω εντάξει. Και λέει « Τι εντάξει, να το σκεφτείς.» Τι να σκεφτώ; Να πάω σπίτι μου να σκεφτώ, αν θα δεχτώ να τραγουδήσω αυτά που μου πρότεινε ο Θεοδωράκης; Καθόμαστε λοιπόν να τα ακούσουμε και τα δύο έργα ολόκληρα, όπως ηχογραφήθηκαν το 1981. Του έλεγα πόσο ωραίο είναι αυτό ή εκείνο και συμφωνούσε. Θαυμάζει πολύ τους τραγουδιστές. Είναι από του συνθέτες που αγαπούν πολύ τους τραγουδιστές. « Ωραία το είπε εδώ η Μαρία, ωραία το λέει ο Γιώργος (Νταλάρας), αλλά εμείς θα τα κάνουμε αλλιώς, θα κάνουμε την εκδοχή του 2014. Θα τα κάνουμε ροκ.» Μου βάζει να ακούσω το Romancero Gitano σε μια εκτέλεση από μια μεγάλη συναυλία στο εξωτερικό που είχαν κάνει με τη Φαραντούρη, τότε που έκαναν τις περιοδείες και μου λέει: « Τέτοιο ήχο θέλω, τόσο δυνατό.» Όντως το ενορχήστρωσε, δουλέψαμε με τον πιανίστα στο σπίτι και με τον ίδιο να μας κατευθύνει, δουλέψαμε με την ορχήστρα και το αποτέλεσμα ήταν πολύ καλό. Πηγαίνει πολύ καλά ο Επιβάτης και τώρα βγαίνει το Ραντάρ.
- Εντοπίζετε κάποια σύνδεση κοινωνικά της εποχής που γράφτηκαν τα τραγούδια με τη σημερινή εποχή;
- Δυστυχώς ναι! Ο Τριπολίτης, ο οποίος είχε κάνει μια τρομερή δουλειά, για να σταθούμε και στους στίχους που είναι σπουδαίοι, ακροβατεί και αυτός όπως και ο Γκάτσος, ανάμεσα στη στιχουργική και την ποίηση, πράγμα το οποίο είναι πάρα πολύ δύσκολο να το κάνεις. Όπως και ο Ελευθερίου. Έγραψε τους στίχους το 1981 και βλέπεις ότι και σήμερα, οι ίδιες ακριβώς αγκυλώσεις υπάρχουν στην ελληνική κοινωνία, τα ίδια ακριβώς προβλήματα κοινωνικά, πολιτικά. Όλα αυτά που έθιξε το ‘ 81 διαπιστώνω μετά λύπης μου ότι ισχύουν και σήμερα. Όπως είχα διαπιστώσει και στον προηγούμενο δίσκο που είχα κάνει με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου με τον Γκάτσο, το « Λουλούδι στη φωτιά» ότι τραγούδια που γράφτηκαν 40 χρόνια πριν περιγράφουν τις ίδιες καταστάσεις που ζούμε σήμερα. Εκεί καταλαβαίνεις ότι ο ελληνικός λαός, αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα μέσα στους αιώνες.
- Τι αξίες λείπουν από την κοινωνία μας;
- Οι αξίες δε λείπουν, είναι εκεί και υπάρχουν για όσους μπορούν να τις δουν και να τις χρησιμοποιούν και να τις κάνουν μέρος της ζωής τους. Αντίθετα, βρίσκονται σε κρίση. Νομίζω ότι το πρώτο πρώτο που θα έλεγα ότι πρέπει να ξαναβρούμε, είναι η ανθρωπιά. Το να μπορέσουμε δηλαδή να ξαναδούμε τον άλλον στα μάτια. Σήμερα το πρωί όταν γυρίσαμε, η πρώτη είδηση που διάβασα στη « Μακεδονία», ήταν ότι κάποιος θείος, σκότωσε το ανιψάκι του τη γυναίκα του και το γαμπρό του, για λόγους οικονομικούς. Αυτό είναι θλιβερό για μένα. Είναι μια αξία που έχει χαθεί. Είναι δυνατόν για τα χρήματα, να σκοτώνουμε τον αδερφό μας; Η ανθρωπιά λοιπόν, η αγάπη, αλλά και το ήθος συνολικά. Υπάρχει ένα ξεπούλημα γενικό, ένα « έλα μωρέ και τι έγινε;» και εν ονόματι της οικονομικής κρίσης, όλα συγχωρούνται. Μα δε συγχωρείται η απανθρωπιά, η εγκληματικότητα! Ακόμα και στο χώρο της τέχνης, δε συγχωρείται το να κυκλοφορούν σκουπίδια γιατί έχουμε κρίση. Λιγάκι να σκεφτούμε και να επανατοποθετηθούμε. Γιατί η οικονομική κρίση, δεν είναι τίποτα μπροστά στην κρίση των αξιών. Αυτό πιστεύω. Αυτό από το οποίο κινδυνεύει η ελληνική κοινωνία, όσο και αν ακούγεται τρελό για κάποιον που πολύ δύσκολα βγάζει τα προς το ζην, είναι οι αξίες και όχι τόσο τα χρήματα. Δεν το υποτιμώ καθόλου, ότι κάποιος μπορεί να έχει οικονομικό πρόβλημα και βλέπω τους ανθρώπους να πεθαίνουν γύρω μας, αλλά αν υπάρχει ανθρωπιά, κάποιος δίπλα του θα τον σώσει, κάποιος θα του δώσει ένα πιάτο φαγητό. Αυτό είναι που μας έσωσε μέχρι τώρα και βλέπω δυστυχώς ότι έχουμε αρχίσει να γινόμαστε Ευρωπαίοι σ’ αυτό. Αφήνουμε τους άστεγους να πεθαίνουν στο δρόμο. Λέμε ο αδερφός μας δεν έχει, τι να κάνουμε, ας πρόσεχε, ας μάζευε τόσον καιρό. Δεν είναι έτσι. Αν συνεχίσουμε να είμαστε άνθρωποι, θα αντιμετωπίσουμε και την οικονομική κρίση. Έτσι πιστεύω.
- Πώς βλέπετε την καλλιτεχνική παραγωγή σε καιρό κρίσης;
- Σε αυτή την εποχή που αντιμετωπίζουμε κρίση αξιών, δυστυχώς δύσκολη και λίγη είναι η αληθινή καλλιτεχνική παραγωγή. Συνδυάζεται η κρίση αξιών με την έλλειψη παραγωγής καλλιτεχνικών δημιουργημάτων. Ενώ αντιθέτως, μπορούμε το κακό να το κάνουμε καλό. Όπως μίλησαν τη δεκαετία του ’50, του ’60, που και τότε υπήρχαν οικονομικά προβλήματα, ο Θεοδωράκης και ο Ξαρχάκος μέσα από τα τραγούδια τους, ο Χατζιδάκις με έναν άλλο τρόπο, όλοι αυτοί οι πολύ μεγάλοι συνθέτες μέσω των μεγάλων φωνών, έτσι κι εμείς μπορούμε να μιλήσουμε μέσα σε αυτή την κρίση και να βρούμε μια θεραπεία μέσα από την τέχνη. Να τη χρησιμοποιήσουμε λίγο θεραπευτικά.
- Είστε αισιόδοξη;
- Δε μπορώ παρά να είμαι. Δε μου επιτρέπεται να μην είμαι! Και δε μου επιτρέπεται γιατί αυτό που κάνω πρέπει να το συνεχίσω. Να αγαπάω τους γύρω μου... Αλλιώς θα κλειστώ στο σπίτι μου και θα πάθω κατάθλιψη. Το έχουν πάθει πολλοί συνάδελφοι. Εμείς πρέπει μέσα από αυτό που κάνουμε, να αγωνιζόμαστε. Να δημιουργούμε, να προσφέρουμε ακόμα και διασκέδαση στον κόσμο. Ακόμα και η σκέτη διασκέδαση, πέρα από την ψυχαγωγία, το να ξεδώσει κάποιος, είναι πολύτιμο. Η διασκέδαση μέσα από έναν ωραίο τρόπο. Μέσα από ωραία ακούσματα και μουσικές. Να ξεδώσει κανείς, να χορέψει, να ξεχάσει τα προβλήματά του έστω και για λίγο.
- Υπάρχει κάτι που σας φοβίζει;
- Πολλά με φοβίζουν. Αυτό που συζητήσαμε προηγουμένως. Το πόση σκληρότητα υπάρχει γύρω. Και δεν ξέρω πώς θα συνεχιστεί αυτό το πράγμα. Μπορεί να οδηγήσει σε κάτι πολύ χειρότερο από αυτό που αντιμετωπίζουμε σήμερα και αυτό με φοβίζει. Με φοβίζει αυτό που διάβασα σήμερα στην εφημερίδα και σε τι κοινωνία θα μεγαλώσουν τα παιδιά μας. Θέλω να είναι μια κοινωνία καλύτερη από αυτή που μεγαλώσαμε εμείς. Γι’ αυτό και αισιοδοξώ! Θέλω να προσφέρουμε στα παιδιά μας μια κοινωνία καλύτερη ακόμα και από αυτή που μας προσέφεραν οι γονείς μας. Να γίνουν καλύτερα από μας.
- Όνειρα κάνετε;
- Συνέχεια! Δεν έχουν υλική διάσταση. Δε μπορώ να πω δηλαδή ότι ονειρεύομαι αυτό ή εκείνο και να το περιγράψω επακριβώς πώς είναι. Κάνω όνειρα να λέω ωραία τραγούδια, να συναντώ ωραίους ανθρώπους. Μπορεί να ακούγονται κλισέ όλα αυτά, αλλά είναι το κλειδί της ευτυχίας για μένα. Κάνω όνειρα να είναι καλά οι δικοί μου άνθρωποι, να πηγαίνω ωραία ταξίδια, να βλέπω νέους τόπους. Να ξεκουράζομαι που και που, αλλά και να δημιουργώ νέες δουλειές, να προχωράω, να κάνω δημιουργικά πράγματα. Κάθε φορά που τελειώνει κάτι, εγώ στενοχωριέμαι πάρα πολύ. Τώρα ας πούμε που είναι η τελευταία μας μέρα, στενοχωριέμαι. Θα ήθελα να συνεχίσει. Δε μου αρέσει να τελειώνουν τα πράγματα. Αν και τελικά όταν είναι ωραία, δεν τελειώνουν. Ξαναγίνονται με έναν άλλο τρόπο. Τώρα το όνειρο του Θεοδωράκη, να βγει ο δίσκος, είναι αυτό που με κρατάει. Να υπάρχει το επόμενο βήμα που θα με κρατήσει από τη θλίψη του τέλους του προηγούμενου.
- Υπάρχει κάτι άλλο που μπορείτε να ανακοινώσετε εκτός από το δίσκο;
- Την επόμενη χρονιά θα κάνω σε μιούζικαλ τη βιογραφία μιας πολύ μεγάλης φωνής. Και είμαι πολύ χαρούμενη. Θα προσπαθήσω να παρουσιαστεί και εδώ, γιατί πιστεύω ότι στη Θεσσαλονίκη θα αρέσει πολύ. Εμείς πάντως είμαστε ενθουσιασμένοι που το δουλεύουμε.
